Trở lại25 Th7, 2021
(TBKTSG Online) – Hiện Việt Nam có đến 50% các doanh nghiệp xã hội có nguy cơ bị phá sản vì đại dịch Covid-19. Những doanh nghiệp này sẽ xoay sở ra sao trong điều kiện nhiều khó khăn của thời kỳ hậu đại dịch.
Năm 2015, tôi tham gia vào chương trình hợp tác của 6 trường đại học lớn của Nhật Bản với 6 trường đại học lớn của Vương quốc Anh để tìm ra hướng đi mới cho các nước với dân số đang già đi nhanh chóng như Nhật Bản và vương quốc Anh.
Trong chương trình đó chúng tôi đã đưa các bạn Nhật Bản đến thăm doanh nghiệp xã hội (DNXH) chuyên cung cấp dịch vụ xe buýt ở Luân Đôn. Doanh nghiệp này thu phí xe buýt của hành khách đi lại trong Luân Đôn. Sau khi trả lương cho nhân viên và các chi phí khác, họ dùng lợi nhuận để mua xe điện cho người tàn tật hay chở người già cô đơn đi ra ngoài, và cung cấp xe buýt miễn phí cho những vùng hẻo lánh. Sau chuyến đi đó, một giáo sư của Đại họ Osaka thốt lên: Nhật Bản cần mở rộng mô hình DNXH!
Doanh nghiệp xã hội được hiểu là các doanh nghiệp kinh doanh để giải quyết các vấn đề xã hội và môi trường. Các doanh nghiệp này tạo ra thu nhập như các doanh nghiệp bình thường, nhưng sau đó đầu tư lợi nhuận của họ vào các mục tiêu xã hội.
DNXH tạo ra công ăn việc làm, thu hẹp bất bình đẳng, minh bạch trong hoạt động, huy động được các kỹ năng doanh nghiệp của khu vực tư nhân và các giá trị của dịch vụ công.
Tại Việt Nam cũng năm 2015, DNXH được công nhận chính thức trong Luật Doanh nghiệp Việt Nam, mở đường cho một mô hình doanh nghiệp phục vụ cộng đồng. Theo đó các doanh nghiệp sẽ tái đầu tư ít nhất 51% lợi nhuận thu được để giải quyết các vấn đề xã hội và môi trường.
Năm 2015 cũng là năm Liên hợp quốc đề xuất 17 mục tiêu phát triển. Một năm sau, 2016, Việt Nam tuyên bố trở thành “Quốc gia khởi nghiệp”, với các chính sách như hạ thuế, khuyến khích các ngân hàng cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ vay vốn.
Theo báo cáo của Hội đồng Anh – tổ chức quốc tế có nhiều đóng góp trong việc phát triển DNXH tại Việt Nam và các nước đang phát triển thông qua các chương trình liên kết với các trường đại học – tính tới tháng 4 năm ngoái, Việt Nam có hơn 19.000 DNXH. Con số này được đánh giá là khá khiêm tốn với sự phát triển của Việt Nam.
Tuy nhiên, chúng ta có quyền lạc quan về sự phát triển của DNXH ở Việt Nam vì các doanh nghiệp này rất đa dạng, năng động. Ngoài ra, họ còn được phép nhận các nguồn tài trợ phi chính chủ từ nước ngoài cho các mục tiêu môi trường và xã hội, trong khi đó sẽ không phải đóng thuế doanh nghiệp.
Việt Nam là một trong những quốc gia phát triển mạnh mẽ bậc nhất Đông Nam Á trong hai thập kỷ qua. Nền kinh tế phát triển cùng với tốc độ tăng dân số. Dân số nước ta là 97.34 triệu người vào đầu năm 2020. Quốc gia với dân số trẻ giờ là lợi thế, nhưng nếu không tận dụng lợi thế này sớm thì chỉ hai thập kỷ nữa sẽ là gánh nặng.
Cùng với đó là các thách thức về xã hội như đói nghèo, bất bình đẳng trong tiếp cận y tế và giáo dục, vấn đề ô nhiễm ngày càng trầm trọng với những tác động của biến đổi khí hậu ngày càng tiêu cực, nhất là đối với ĐBSCL. Và bây giờ Việt Nam chịu thêm tác động của Covid-19.
Những vấn đề trên sẽ không giải quyết được nhiều khi ngân sách nhà nước đang dồn lực phòng chống đại dịch, và cũng vô cùng khó khăn trong lĩnh vực kinh tế tư nhân khi một số doanh nghiệp đặt mục tiêu lợi nhuận lên hàng đầu, phớt lờ các biện pháp bảo vệ môi trường, bảo vệ cộng đồng.
DNXH là một trong những hướng đi mới hướng tới các mục tiêu phát triển của Liên hợp quốc gần hơn. Theo báo cáo của Hội đồng Anh, tại Việt Nam, số DNXH trong lĩnh vực nông nghiệp chiếm tỉ lệ cao nhất với 35%, gấp gần 4 lần số DNXH trong lĩnh vực dịch vụ du lịch (9%) và giáo dục (9%), và gấp 5 lần số DNXH trong lĩnh vực môi trường (7%). Đây là bốn ngành phát triển nhất trong danh mục DNXH của Việt Nam tính đến năm 2019. Tỉ lệ trên cho thấy DNXH ở Việt Nam đang đi đúng hướng để ứng phó với hậu Covid-19.
Thứ nhất, các DNXH về mảng nông nghiệp là vô cùng quan trọng. Trong mọi cuộc khủng hoảng, khủng hoảng lương thực là đáng sợ nhất. Việt Nam là quốc gia đông dân số nên nhu cầu lương thực luôn lớn, đặc biệt là ĐBSCL đang bị đe dọa bởi hạn hán và xâm nhập mặn.
Việt Nam cần phát triển các DNXH trong lĩnh vực này để thay đổi công nghệ canh tác thân thiện với môi trường, sản xuất nông phẩm sạch phục vụ nhu cầu tiêu dùng không chỉ trong nước mà còn xuất khẩu sang các nước châu Âu, khi mà các món ăn Việt Nam giờ đây đã nổi tiếng khắp thế giới.
Thứ hai, giáo dục hậu Covid-19 sẽ nhiều khả năng không quay về phương thức như trước đại dịch, nhất là giáo dục đại học. Các trường nhiều khả năng sẽ đi theo hướng dạy tích hợp, vừa tại lớp học, vừa trên mạng. Điều này mở ra cơ hội học cho nhiều người hơn, nhất là những người vừa học vừa làm.
DNXH trong lĩnh vực này được kỳ vọng sẽ phát triển các công nghệ giáo dục mới giúp cho việc học trở nên dễ dàng hơn, cho dù người học đang ở đâu. Mạng lưới DNXH giáo dục đủ lớn mạnh sẽ tạo ra các trung tâm kiến tạo tri thức cho Việt Nam cũng như trong khu vực Đông Nam Á. Nếu có chiến lược đúng đắn, Việt Nam sẽ cung cấp nguồn nhân lực có tri thức cao trong khu vực vì bản tính ham học hỏi, linh hoạt và thích ứng cao của người Việt trẻ tuổi.
Thứ ba, du lịch là mảng nhiều tiềm năng vì hình thức phong phú, văn hóa và ẩm thực Việt Nam đa dạng, con người hiếu khách. Tuy nhiên khu vực này sẽ mất nhiều thời gian để hồi phục hơn trong thời kỳ hậu Covid-19. Các DNXH trong lĩnh vực này được kỳ vọng sẽ tạo ra sự đổi thay trong cách làm dịch vụ du lịch bền vững để thu hút khách du lịch coi Việt Nam là điểm nghỉ dưỡng thường xuyên.
Thứ tư, các DNXH trong lĩnh vực môi trường tại Việt Nam có tiềm năng phát triển vượt trội, thậm chí trên cả giáo dục và du lịch bởi các vấn đề về môi trường ngày càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Lĩnh vực này có thể đón nhận nguồn tài trợ từ các tổ chức phi chính phủ vào Việt Nam.
DNXH trong các lĩnh vực khác hiện tại khá khiêm tốn so với các lĩnh vực kể trên. Tuy nhiên, các ngành sáng tạo như thiết kế, đồ họa cũng sẽ phát triển trong tương lai gần khi giáo dục thay đổi đưa nhiều phương pháp giảng dạy sáng tạo vào nhà trường, khơi gợi nhiều trí tưởng tượng của học sinh hơn trước, cùng với lượng du học sinh từ các nước phát triển trở về.
Có thể nói, DNXH tại Việt Nam mới trên chặng đường 5 năm đầu tiên nhưng hứa hẹn sẽ làm đổi thay xã hội theo chiều hướng tích cực hậu Covid -19. Covid-19 có thể gây ra guy cơ phá sản của 50% doanh nghiệp đang hoạt động do sự ngưng trệ của dịch bệnh. Nếu doanh nghiệp của các bạn có rơi vào tình cảnh đó, đừng nản chí, hãy thay đổi cách bạn nhìn về cuộc sống. Mục đích của bạn là gì? Bạn theo cuộc chơi hữu hạn hay vô hạn?
Theo như Sinek, tác giả của cuốn sách “Cuộc chơi vô hạn” (The Infinite Game) thì cuộc chơi hữu hạn sẽ có kẻ thắng và người thua. Đấy là cách chúng ta đang dùng để cố thu lợi cho bản thân mà tàn phá thế giới.
Trong cuộc chơi vô hạn sẽ không có kẻ thắng, người thua, chỉ có đằng sau và phía trước. Trong cuộc chơi này bạn sẽ sáng tạo hơn, tử tế hơn, đạo đức hơn, sẵn sàng thích ứng hơn cho mọi sự đổi thay. Với tôi đấy chính là tinh thần của DNXH.
tags
